Republika Estonii jest państwem nadbałtyckim położonym nad Zatoką Fińską. Liczy 1.6 mln mieszkańców, z których 61.5% to Estończycy. Najliczniejszą mniejszość stanowią Rosjanie (30.3%).
1. Historia polityczna
Historia Estonii jako samodzielnego państwa zaczyna się w 1919 roku, gdy po wygraniu wojny o niepodległość z Rosją Radziecką Zgromadzenie Konstytucyjne proklamowało Estonię republiką. Wcześniej przez setki lat Estonia znajdowała się w strefach wpływów wielu lokalnych mocarstw, m.in. Niemiec, Danii, Szwecji, Polski i Rosji. W 1710 roku przeszła pod panowanie caratu i pozostała w obrębie Rosji aż do ogłoszenia niepodległości. W XIX wieku, gwałtowne zmiany społeczne (uwłaszczenie chłopów, intensywna industrializacja) pociągnęły za sobą wzrost popularności idei narodowej emancypacji; z czasem rozwinęło się szkolnictwo w języku estońskim, zaczęły powstawać pierwsze estońskie gazety, literatura w języku estońskim. Na początku XX wieku nastąpił rozkwit kulturalny, którego głównym ośrodkiem było Tartu. Jednocześnie rozwijało się społeczeństwo obywatelskie, zaczęły powstawać pierwsze partie. Podczas rewolucji 1905 roku po raz pierwszy do głosu doszły postulaty narodowowyzwoleńcze. Choć rewolucję stłumiono, ruch niepodległościowy rozwijał się nadal. I wojna światowa przyniosła nowe nadzieje na suwerenność. Po upadku caratu 30 marca 1917 roku Tymczasowy Rząd Rosyjski zaakceptował autonomię Estonii, czego wynikiem były wybory do Rady Ziemskiej (Land Council). Zaczęło tworzyć się wojsko estońskie; jednocześnie w siłę rosły ugrupowania bolszewickie, zyskujące coraz szersze poparcie w całej Rosji. Wkrótce bolszewicy rozpędzili Radę i ogłosili dyktaturę. Jednak rozwój sytuacji sprzyjał Estończykom: w lutym 1918 roku, po załamaniu się rozmów pokojowych między Niemcami i Rosją, bolszewicy wycofali się z terenu Estonii w obawie przed nacierającym wojskiem niemieckim. Korzystając z okazji, 24. lutego sformowany przez wszystkie znaczące partie Estoński Komitet Wyzwoleńczy uchwalił Estoński Manifest Niepodległości, w którym ogłoszono Estonię niepodległa republiką, i powołano Rząd Tymczasowy. Wkraczający Niemcy zignorowali tworzące się władze estońskie i ustanowili własną kontrolę nad terytorium estońskim, jednak po upadku cesarstwa jesienią 1918 roku wycofali się. Następujące za wycofującymi się wojskami natarcie sił Rosji Radzieckiej rozpoczęło ponad roczną estońską wojnę o niepodległość, zakończoną sukcesem i podpisaniem traktatu pokojowego w lutym 1920 roku. Wcześniej, w kwietniu 1919, wybrane w wolnych wyborach Zgromadzenie Konstytucyjne proklamowało niepodległość i uchwaliło konstytucję, ustanawiającą nowoczesny trójpodział władz.
Rozwój sytuacji politycznej w Estonii w latach 20. i 30. przypominał doświadczenia innych młodych demokracji europejskich w tych latach; powolnie następująca destabilizacja systemu politycznego, próba przewrotu komunistycznego (1924, nieudana), wzrost roli partii antysystemowych (nawiązujący do włoskiego faszyzmu ruch weteranów wojennych) doprowadziły ostatecznie do wprowadzenia autorytarnych rządów Konstantina Pätsa w 1934 roku.
Historia niepodległej Estonii przerywa się w roku 1940, gdy po serii ultimatów i ustępstw strony estońskiej, radzieckie wojska wkroczyły na teren państwa estońskiego; wkrótce proklamowano Estońską Socjalistyczną Republikę Radziecką (ESRR). W latach 1941-44, po ataku hitlerowskich Niemiec na ZSRR, Estonię okupowała armia Rzeszy. Niemcy nie spełnili pokładanych w nich przez Estończyków nadziei na przywrócenie niepodległości; mimo to wielu mieszkańców Estonii zasiliło szeregi SS i Wehrmachtu. Wycofywaniu się Niemców towarzyszyło odradzanie się instytucji niepodległego państwa, jednak wkroczenie Armii Czerwonej położyło temu kres. Rozpoczął się okres brutalnej sowietyzacji republiki, jednak mimo represji i napływu ludności rosyjskiej Estończycy zachowali swą odrębność. W czasach głasnosti i pieriestrojki tendencje niepodległościowe ponownie ożyły. Pierwsze demonstracje niepodległościowe odbyły się w 1987 roku, w tym czasie zaczęła się także organizować opozycja. 13. kwietnia 1988 roku ukonstytuował się Front Ludowy, główna siła opozycyjna. Jesienią tego samego roku masowe demonstracje zmusiły Radę Najwyższą ESRR do ogłoszenia deklaracji suwerenności, która potwierdzała nadrzędność prawa Republiki nad związkowym. Dalsze wydarzenia potoczyły się szybko – ogłoszono wolne wybory lokalne i do Rady Najwyższej (właśnie w tych wyborach użyto STV), przywrócono wolność słowa, unieważniono akt włączenia Estonii do ZSRR i tajny aneks do paktu Ribbentrop-Mołotow. 8. maja 1990 roku kraj ponownie nazwano Republiką Estonii i przywrócono estońską flagę. 20. sierpnia 1991 roku Rada Najwyższa, po wcześniejszym przeprowadzeniu ogólnonarodowego referendum, ogłosiła niepodległość Republiki. W latach 90. Estonia wkroczyła na ścieżkę szybkiego wzrostu gospodarczego, do dziś jest jednym z najdynamiczniej rozwijających się krajów byłego bloku wschodniego, co zostało przypieczętowane jej wstąpieniem do Unii Europejskiej 1. kwietnia 2004 roku.
2. Doświadczenie wprowadzenia STV w rodzącej się demokracji
STV została użyta w wyborach lokalnych w 1989 roku oraz w ogólnokrajowych wyborach do Rady Najwyższej Estońskiej SRR w 1990 roku. Daje to okazję do analizy sytuacji wprowadzania STV w kraju, w którym nie ma praktycznie tradycji wolnych wyborów. Co więcej, może pomóc w zorientowaniu się jakich trudności można oczekiwać wprowadzając głosowanie preferencyjne w kraju stosującym dotąd ordynację wyborczą innego typu.
W 1990 roku ustrój Estonii odpowiadał standardom radzieckim: władzą ustawodawczą była Rada Najwyższa (w przerwach między sesjami zastępowana przez Prezydium) o czteroletniej kadencji, władzę wykonawczą sprawowała Rada Ministrów. Ponieważ istniejąca Rada Najwyższa nie miała żadnej legitymacji demokratycznej (wybory w ZSRR były kontrolowane przez władze) podjęto decyzję o nowych, tym razem w pełni demokratycznych wyborach, zachowując jednocześnie ustrojowy schemat ESRR. W omawianym okresie na estońskiej scenie politycznej stały naprzeciw siebie dwie siły: Estońska Partia Komunistyczna, do niedawna jedyna partia w Republice, i Front Ludowy (Eestimaa Rahvarinne), powstały w 1988 roku masowy proreformatorski ruch społeczny, pod przewodnictwem Edgara Savissara. STV została zaakceptowana jako metoda wyborcza, gdyż godziła żądania obu stron. Komuniści, skompromitowani jako partia, liczyli na indywidualne sukcesy swoich liderów i pragnęli list z nazwiskami bez podanych afiliacji partyjnych (proponowali SNTV). Front Ludowy przeciwnie – niesiony na fali wzrastającej popularności, opowiadał się za ordynacją z listami partyjnymi, najchętniej opartej na schemacie największych reszt. Lojalistyczne wobec ZSRR ugrupowanie kolonistów rosyjskich pod nazwą Połączona Rada Kolektywów Pracowniczych domagało się natomiast okręgów jednomandatowych – widząc w nich nadzieje na sukces w zdominowanych przez Rosjan okręgach wiejskich; ich żądania zostały zaspokojone poprzez przyznanie władzom lokalnym decyzji dotyczących wielkości okręgów (na kontrolowanych przez siebie terenach stworzyli oni okręgi jednomandatowe, redukując STV do metody Głosu Alternatywnego (Alternative Vote)).
W wyborach do Rady Najwyższej obierano 105 deputowanych. W okręgach wybierano od jednego do pięciu kandydatów (średnio 2.3). Utworzono, oprócz zwykłych okręgów odzwierciedlających podział administracyjny kraju, także cztery dodatkowe okręgi wyborcze dla stacjonujących w republice żołnierzy Armii Czerwonej.
Wybory w 1990 roku przebiegały w atmosferze konfliktu między rządzącymi komunistami i proreformatorską opozycją; na ten konflikt nakładał się podział na etnicznych Estończyków i napływowych Rosjan. Na podstawie szczegółowych danych o głosach wyborców w Tallinie można powiedzieć, iż podziały etniczne zdominowały podziały polityczne: większość transferów dokonywała się między partiami o podobnym rodowodzie etnicznym. Na przykład wyborcy Demokratycznej Partii Liberalnych Rosjan w znaczącej większości przekazali głosy swych następnych preferencji kandydatom partii imperialistycznych i lojalistycznych wobec ZSRR, mimo że istniał liberalny odpowiednik partii którą wskazali po stronie etnicznie estońskiej. Przypadek ten zdaje się potwierdzać prawidłowość, która widoczna była już na przykładzie innych krajów – wprowadzenie ordynacji transferowej w kraju, którego obywateli dzielą drastyczne różnice o podłożu etnicznym, światopoglądowym bądź innym nie daje oczekiwanych rezultatów w postaci załagodzenia konfliktu, gdyż możliwości takiej ordynacji nie są przez wyborców wykorzystywane.
Według Taagepery, mimo nikłych doświadczeń wyborców z całkowicie wolnymi wyborami, a także ze skomplikowanym sposobem oddawania głosu preferencyjnego, eksperyment z STV powiódł się. Nie zanotowano większych trudności w oddawaniu głosów, ich przeliczanie zajęło tylko 5 dni (w większych miastach przeliczanie głosów wspomagane było komputerowo). Z drugiej strony jednak wielu wyborców nie rozumiało mechanizmu przeliczania głosów na mandaty, co stało się powodem publicznie wyrażanych wątpliwości dotyczących uczciwości tak przeprowadzanych wyborów. Przekonanie o zbytniej komplikacji metody stało się ostatecznie jedną z przyczyn z rezygnacji z niej w następnych wyborach, choć znaczącą rolę w tej zmianie odegrały także chęci partii politycznych nagięcia ordynacji do własnych potrzeb. Ordynacja wtedy uchwalona, choć utrzymuje się do tej pory, wydaje się być jednak dużo bardziej skomplikowana i mniej zrozumiała. Jest to oryginalna mieszanina różnych metod proporcjonalnych na poziomie lokalnym i ogólnokrajowym. Najciekawszą jej cechą jest modyfikacja używanej do alokacji mandatów na poziomie krajowym metody Jeffersona-d’Hondta – kolejne dzielniki są postaci: 1, 20.9,30.9,40.9,… Najwyraźniej wyborcy i politycy przyzwyczaili się do niej; takiej szansy nie dostała STV.
Wstecz: Australia