Irlandia jest republiką, zajmującą większą część wyspy o tej samej nazwie, położoną w północno-zachodniej Europie. Państwo to zamieszkuje ją 3.6 milionów mieszkańców, w większości katolików (89%).
1. Historia polityczna
Historia Irlandii naznaczona jest konfliktem pomiędzy rdzennymi mieszkańcami tych terenów a Anglikami, którzy przez wieki panowali na wyspie. Podbój Irlandii rozpoczął się w XII wieku; od końca XV w. antagonizm nabrał na sile wskutek coraz bardziej agresywnej kolonizacji angielskiej. Dyskryminacja ludności katolickiej wywoływała bunty i powstania, krwawo tłumione i skutkujące masowymi konfiskatami ziem (przydzielanych później angielskim właścicielom). Efektem była istniejąca od XVII wieku masowa emigracja Irlandczyków do Ameryki, której apogeum przypadło na lata tzw. Wielkiego Głodu (1845-49), kiedy to w wyniku zarazy ziemniaczanej zmarło ponad milion osób. W tym czasie budzące się poczucie odrębności narodowej Irlandczyków, wraz ze zorganizowanym wsparciem irlandzkich społeczności emigranckich spowodowało powolną aktywizację ruchów dążących do niezależności, zarówno w sposób pokojowy (od 1801 roku Irlandia miała reprezentację w parlamencie brytyjskim) jak i przemocą (walka z angielskimi posiadaczami ziemskimi i zbrojne powstania). Na początku wieku XX istniało już wiele stowarzyszeń, zarówno politycznych (m.in. republikańska i niepodległościowa Sinn Féin, założona w 1905 roku, która miała później odegrać kluczową rolę w uzyskaniu suwerenności), jak i propagujących kulturę irlandzką, w tym język (Liga Gaelicka) czy lokalne dyscypliny sportu (Gaelickie Stowarzyszenie Atletyczne), i sytuacja wydawała się ewoluować w stronę powolnej autonomizacji wyspy, szczególnie że Królestwo wydawało się być skłonne do ustępstw. Gdy jednak w 1912 roku dawno oczekiwana Ustawa o Rządzie Krajowym (Home Rule), tworząca parlament irlandzki, który miał zajmować się problemami lokalnymi (i wprowadzająca STV jako ordynację wyborczą do tegoż), wydawała się bliska uchwalenia (po dwóch wcześniejszych nieudanych próbach przeprowadzenia jej przez parlament brytyjski w latach 1886,1893), wybuchł gwałtowny protest lojalistycznie nastawionych mieszkańców Irlandii, głównie mieszkańców Ulsteru (północnej części wyspy), wspieranych przez Brytyjczyków. Konflikt zaognił się na tyle, iż po obu stronach zaczęły powstawać formacje paramilitarne; mimo wybuchu I wojny światowej i związanego z tym zawieszenia Home Rule, z czasem sytuacja przerodziła się w wojnę domową. Apogeum walk było Powstanie Wielkanocne, po upadku którego krwawe represje wprowadzone przez Brytyjczyków ostatecznie zniszczyły szanse na współistnienie Irlandii i Wielkiej Brytanii w jednym organizmie państwowym. W 1918 roku odbyły się wybory do Izby Gmin (systemem większościowym, ponieważ Ustawa o Rządzie Krajowym nadal nie obowiązywała), w których, na terenie Irlandii, przygniatające zwycięstwo (73 miejsca na 105 dostępnych) odniosła partia Sinn Féin o charakterze niepodległościowo-radykalnym. Istotną siłą dysponowali także Unioniści Ulsterscy, natomiast wybory zakończyły się całkowitą klęską ugrupowań umiarkowanych. W takiej sytuacji Sinn Féin zdyskontowała swoje zwycięstwo odmawiając zasiadania w Izbie Gmin i, działając metodą faktów dokonanych, utworzyła nielegalny parlament irlandzki, Dáil Éireann, który ogłosił niepodległość i powołał separatystyczny rząd. Spowodowało to brutalną reakcję brytyjską; krwawa wojna wybuchła ponownie i trwała do 1921 roku, w którym ogłoszono rozejm, i przyjęto niezadowalający wielu kompromis ustanawiający Wolne Państwo Irlandzkie, co było równoznaczne z nadaniem Irlandii statusu dominium brytyjskiego (status taki posiadają Kanada i Australia). Odtąd Irlandia miała własne siły zbrojne i stałą się niezależnym państwem, będącym jednak członkiem Wspólnoty Brytyjskiej i uznającym zwierzchność Króla. Obszar tak utworzonego bytu nie obejmował jednak Ulsteru, który pozostał pod władzą brytyjską. Nowy status Irlandii był kontestowany przez republikańskie koła nacjonalistyczne jako niewystarczający – posłowie Sinn Féin protestowali, odmawiając złożenia przysięgi na wierność Królowi. Zbrojny opór został szybko zdławiony; jednak republikanie jako siła polityczna nadal odgrywali znaczącą rolę, a przejęcie przez nich władzy w 1932 roku otworzyło drogę do dalej idących zmian. W 1937 roku przyjęto konstytucję, przemianowującą państwo na Éire, Irlandię, znoszącą zwierzchność Króla i ustanawiającą urząd prezydenta (Taoiseach, czytamy: Tiszok). Mimo braku kontroli nad Ulsterem, Konstytucja stanowiła, iż państwo Irlandzkie obejmuje całą wyspę. W 1949 roku Irlandia wystąpiła z brytyjskiej Wspólnoty Narodów i została ogłoszona republiką. W 1973 roku Irlandia wstąpiła do EWG i jest członkiem Unii Europejskiej. Konflikt z Irlandią Północną nie wygasł do dzisiaj, choć wydaje się, że w ostatnich latach jest bliżej rozwiązania niż był kiedykolwiek w ponad osiemdziesięcioletniej historii obu krajów.
2. Partie polityczne
Kształt irlandzkiej sceny politycznej jest dosyć nietypowy w porównaniu z innymi demokracjami zachodnimi, i wynika głównie z uwarunkowań historycznych. Trzy partie zajmują na niej dominującą pozycję właściwie od samego początku istnienia Dáilu – są to Fianna Fáil, Fine Gael i Partia Pracy. Fianna Fáil (Żołnierze Przeznaczenia, FF) powstała w 1926 roku, wywodzi się ze środowisk Sinn Féin nieprzychylnych wobec kompromisu z 1921 roku. Jej długoletnim przywódcą był Eamon de Valera, jeden z bohaterów wojny o niepodległość. Początkowo radykalnie kontestująca polityczny porządek, po przejęciu władzy w 1932 roku wrosła w system i przyczyniła się do ostatecznego uniezależnienia się Irlandii od Zjednoczonego Królestwa. Uważana jest za partię radykalną, dążącą do ostatecznego zjednoczenia wyspy i podkreślającą przywiązanie do języka irlandzkiego; w wyborach regularnie zdobywa najwyższe poparcie. Fine Gael (Plemię Gaelów, FG) istnieje od roku 1933. Jej korzenie tkwią we frakcji Sinn Féin, która w 1921 roku poparła ustanowienie Wolnego Państwa Irlandzkiego i utworzyła partię Cumann na nGaedheal, rządzącą do 1932 roku. Po przegranych wyborach zmieniła nazwę na obecną. Jest tradycyjnie uznawana za bardziej konserwatywna niż FF i bardziej probrytyjską. Najmniej znaczącą z trzech głównych partii jest Partia Pracy (The Labour Party, LP), założona w 1912 roku formacja socjaldemokratyczna, bliska związkom zawodowym.
3. Ustrój polityczny i prawo wyborcze
Irlandia jest republiką. Głową państwa jest prezydent, wybierany w wyborach powszechnych na 7 lat. Władzę ustawodawczą sprawuje parlament (Oireachtas) składający się z Izby Deputowanych (Dáil, wybierany w wyborach powszechnych) i Senatu (Seanad). Władza wykonawcza leży w rękach rządu z premierem na czele, powoływanym i odwoływanym przez prezydenta na wniosek Dáilu.
Konstytucja Irlandii stanowi w artykule 16 par. 2 punkt 5, iż Członkowie [Dáil Éireann] są obierani w systemie reprezentacji proporcjonalnej za pomocą Single Transferable Vote.
166 tychże wybieranych jest co 5 lat z 42 okręgów wyborczych, trzy-, cztero- lub pięciomandatowych (Konstytucja stanowi, że okręg nie może być mniejszy niż trzymandatowy).
Kandydaci na kartach wyborczych umieszczeni są w porządku alfabetycznym. Obok kandydata widnieje emblemat i nazwa partii do której należy (jeśli sobie tego zażyczył). W wyborach do Parlamentu Europejskiego (przeprowadzanych także za pomocą STV, choć w mniejszej liczbie okręgów) obok kandydata umieszczana jest także jego fotografia.
Wyborca może zaznaczyć dowolną liczbę preferencji, od jednej do liczby kandydatów. W praktyce okazuje się, że najczęściej oddawane są głosy dwu-, trzy- i czteropreferencyjne.
W Irlandii używana jest STV z kwotą Droopa i częściowo losowym transferem. Nadwyżki są przekazywane zawsze w kolejności od największej do najmniejszej. Dodatkowa reguła stanowi, że głosy transferowane są wtedy, gdy wpływają na przebieg przeliczania głosów, tzn. powodują, iż jeden z kandydatów zostanie wybrany, bądź zmieniają kolejność na końcu stawki (co może wpłynąć na kolejność odrzucania kandydatów). Odrzucanie kandydatów może następować grupami, podobnie jak w systemie maltańskim.
Głosy liczone są publicznie w Centrach Liczenia Głosów (Count Centres). Przebieg liczenia głosów jest nagrywany i opisywany, wyniki kolejnych przeliczeń od razu są publikowane w mediach.
Stosowana w Irlandii odmiana STV transferuje głosy w sposób częściowo losowy – jest ulepszeniem standardowego, losowego doboru transferowanej nadwyżki. Po otwarciu urn wyborczych z całego okręgu wszystkie karty są mieszane razem, a następnie dzielone wedle pierwszych preferencji na stosy odpowiadające wszystkim kandydatom. Gdy zachodzi potrzeba transferu (kandydat przekroczy kwotę), jego głosy układane są w oddzielne pryzmy wedle następnej (i tylko następnej) preferencji. Następnie urzędnik wyborczy dzieli liczbę głosów nadwyżkowych przez całkowitą liczbę transferowalnych głosów, i wybiera z wierzchu każdej z pryzm odpowiednią do obliczonego ilorazu liczbę głosów (iloraz oczywiście zaokrągla się do liczby całkowitej) i fizycznie przekłada na stos odpowiedniego z pozostających w grze kandydatów. Transfery w dalszych przeliczeniach dokonywane są podobnie, z tym, że w takim przypadku tylko głosy z ostatniego transferu, który trafił do kandydata, są brane pod uwagę.
W procedurze tej warto zwrócić uwagę na trzy istotne elementy: po pierwsze – schemat transferu odpowiada omówionemu w rozdziale czwartym schematowi Gregory’ego; po drugie – głosy nietransferowalne w danym przeliczeniu nie są brane pod uwagę podczas obliczania ułamka głosów podlegających transferowi (przez co głosy z zaznaczoną następną preferencją zyskują na wadze); i po trzecie – procedura ta, choć ulepszona przez sortowanie, nadal zawiera w sobie element probabilistyczny (karty dzielone są ze względu tylko na następną preferencję, a ze względu na dalsze już nie). W ten sposób, przynajmniej potencjalnie, możliwe są różne rozstrzygnięcia, w zależności od tego, jak wymieszane zostaną głosy po otwarciu urn. W praktyce jednak okazuje się, że ten wpływ jest znikomy i właściwie pomijalny.
Na dowolnym etapie liczenia głosów kandydaci mogą żądać ponownego przeliczenia, jeśli podejrzewają, że gdzieś mógł zostać popełniony błąd. Zwykle robią tak, gdy w ostatnich turach przegrywają bardzo małą liczbą głosów (jest więc szansa, że przeliczenie może spowodować, że jednak dostaną mandat). Ta procedura zwiększa zaufanie zarówno kandydatów jak i wyborców do całego procesu (i przyczynia się do eliminacji pomyłek).
4. Kampanie wyborcze w systemie z STV
Natura rywalizacji wyborczej pomiędzy partiami w Irlandii jest zdecydowanie różna od tej obserwowanej na Malcie. Przywiązanie wyborców do partii jest obecne, jednak w dużo słabszym stopniu. Wyborcy w znaczącej części głosują międzypartyjnie – ponad 60% wyborców przyznaje się w sondażach do głosowania na więcej niż jedną partię. Znacząca liczba (ponad 10%) potrafi nawet zaznaczyć kandydatów czterech i więcej partii. Pozwala to ordynacji opartej na możliwości transferowania głosu na pokazanie swoich unikalnych cech.
Połączenie ordynacji proporcjonalnej z głosowaniem na osoby wymusza kampanię na wielu poziomach; kampania jest intensywna zarówno w skali całego kraju (partyjna) jak i na poziomie poszczególnych okręgów, czy też nawet fragmentów okręgów wyborczych. Kampania na poziomie lokalnym prowadzona jest zarówno przez partie polityczne jak i, częściowo niezależnie, przez samych kandydatów.
Kampania na poziomie ogólnokrajowym nabrała istotniejszego znaczenia dopiero w latach 70. wraz ze wzrostem znaczenia kampanii telewizyjnych, była jednak obecna w irlandzkim życiu politycznym od dawna, w postaci objazdowych kampanii prowadzonych przez liderów partyjnych, występów na lokalnych mityngach wyborczych itp. Dziś ta forma agitacji została uzupełniona przez prezentację partii i występy liderów w telewizji i innych środkach masowego przekazu. Jest oczywiste, że tego typu kampania prowadzona jest tylko przez partie polityczne; w ten sposób popularyzują one swój program i liderów bardziej niż konkretnych kandydatów.
Interesującym aspektem ogólnokrajowych kampanii są umowy międzypartyjne. Partie zawiązują koalicje przedwyborcze i apelują do wyborców o przekazywanie głosów dalszych preferencji na kandydatów koalicyjnego partnera. W ten sposób postąpiły np. FG i LP w 1973 roku.
Kampania lokalna jest dużo bardziej skomplikowanym zagadnieniem, częściowo ze względu na cechy właściwe ordynacji wyborczej opartej na STV. Ze względu na możliwą rywalizację między kandydatami z tych samych partii, którą umożliwia STV, ich selekcja na listy partyjne jest zadaniem delikatnym, wymagającym zarówno udziału lokalnych działaczy partyjnych jak i przedstawicieli partyjnych władz. W interesie partii jest, aby liczba kandydatów kandydujących z jej listy przekraczała liczbę mandatów zdobytych w poprzednich wyborach – tak, aby, przy założeniu wzrostu poparcia, możliwe było uzyskanie następnych mandatów. Zwykle jednak jest to sprzeczne z interesem kandydatów wybranych poprzednio i kandydujących po raz kolejny, ponieważ nowi towarzysze na liście stanowią potencjalne zagrożenie dla ich ponownego wyboru. Konflikty tego typu są niebezpieczne dla partii – gdy kandydaci z jednej listy zwalczają się, wyborcy mogą w swych dalszych preferencjach wyjść poza swą preferowaną partie; z drugiej strony, kandydaci nie dopuszczeni na listę często i tak startują w wyborach jako niezależni, odbierając cześć głosów kandydatom partii. Badania wskazują, że kandydaci starający się o reelekcję i niedopuszczeni na listę partii z której startowali poprzednio, zachowują średnio, kandydując jako niezależni, ok. 2/3 głosów z poprzednich wyborów. Wskazuje to na wysoce spersonalizowany charakter wyborów dokonywanych przez irlandzkich wyborców. Tego typu zagrożenia powodują, że dobór kandydatów dokonuje się zwykle pod dyskretnym nadzorem władz partyjnych. Co więcej, sama kampania planowana jest tak, aby zminimalizować pola potencjalnej rywalizacji. Kandydaci jednej partii, zachęcani przez władze, dzielą okręgi w których startują na tzw. rewiry (bailiwicks). Odbywa się to poprzez zawarcie umowy (często spisanej!), w której określa się, jaki fragment okręgu przypada każdemu kandydatowi – ten fragment (zwykle rejon pochodzenia kandydata) zostaje mu dany niejako na wyłączność na czas kampanii – może on prowadzić tam agitację bez ograniczeń. Poza swoim rewirem kandydat może pojawić się tylko w określonym czasie i miejscu, który określa umowa (np. w 1989 roku w okręgu Wexford kandydaci FG umówili się, że każdy z nich na kampanię poza swym rewirem może przeznaczyć tylko dwa dni). Kandydaci często umawiają się także, że będą polecali wyborcom przekazywanie ich dalszych preferencji na pozostałych kandydatów. Jeśli tego typu umowa dotyczy tylko dwóch kandydatów jednej partii (a nie wielu), to strony umawiają się na swobodną kampanię wszędzie poza macierzystymi rewirami umawiających się kandydatów.
W niektórych przypadkach partie decydują się na swojego rodzaju inżynierię wyborczą, czyli tzw. zarządzanie głosami. Specyfika STV sprawia, że kandydaci, którzy otrzymali mało głosów pierwszej preferencji, mogą odpaść w jednym z kolejnych przeliczeń, nawet jeśli „czekają na nich” głosy transferowe od kandydatów tej samej partii, którzy zdobyli dużo więcej głosów. Sytuacja taka jest bardzo prawdopodobna w okręgach, w których z listy danej partii kandyduje jeden bardzo znany i popularny kandydat oraz paru innych, dużo mniej znanych. Wyjściem z takiej sytuacji może być wtedy zachęcenie części wyborców do oddawania głosu pierwszej preferencji na mniej znanych kandydatów. Strategia taka wymaga jednak bardzo dobrej znajomości preferencji wyborców (partie, szczególnie FG, zlecają przeprowadzanie lokalnych sondaży), zdyscyplinowanych wyborców, i, przede wszystkim, ufnego we właściwość obranej strategii głównego kandydata, który zgodzi się „oddać” część swych głosów, ryzykując przy niekorzystnym obrocie sytuacji utratę mandatu. Mimo trudności w spełnieniu tych warunków, takie sytuacje się zdarzają – np. w 1989 roku lider FG Garret FitzGerald zdobył dla swej partii dwa mandaty w swoim okręgu, przekonując wyborców, żeby głosowali na drugą osobę na liście; słusznie założył, że jako popularny kandydat zdobędzie wiele transferowych głosów od kandydatów innych partii.
Kampania na najniższym lokalnym, rewirowym poziomie jest zorientowana na bezpośredni kontakt z wyborcami, „podawanie rąk”. Kandydaci odwiedzają ludzi w domach, próbują zjednać sobie sympatyków w miejscach publicznych: centrach handlowych, na ulicach, dworcach. Biorą udział w mityngach, pokazują się na imprezach masowych. Taka bezpośrednia kampania wydaje się być rozsądnym rozwiązaniem, zważywszy na fakt, że na jeden mandat przypada w Irlandii średnio 15 tysięcy wyborców; warto jednak dodać, że takich zachowań wymagają od swych przyszłych przedstawicieli także wyborcy. Kandydaci, agitując, zwykle zachęcają do oddawania głosów dalszej preferencji na innych kandydatów swojej partii; jeśli widzą, że mają małe szanse na uzyskanie głosu pierwszej preferencji, proszą o dalsze. Zdarza się jednak czasami, że kandydat prowadzi kampanię czysto indywidualną, nie przyznając się do swojej przynależności partyjnej (bywa tak wśród kandydatów LP w regionach wiejskich). Ogólnie rzecz biorąc kampanie na poziomie lokalnym charakteryzują się dosyć łagodnym przebiegiem (niezależnie od gwałtowności sporów partyjnych na poziomie ogólnokrajowym) – kandydaci zdają sobie sprawę, że wskazania wyborców nawet na dosyć dalekich pozycjach preferencyjnych mogą zdecydować o ich być albo nie być w parlamencie.